अत्तरिया: आज मार्च २४ तारिख,विश्व क्षयरोग दिवस मनाइन्छ । क्षयरोग रोग विरुद्ध जनचेतना जगाउने, सरल र सहज रुपमा उपचारको प्रबन्ध गर्ने, गराउने उद्देश्यका साथ यो दिवस मनाउने गरिएको छ ।
यो वर्ष ‘हो, हामी क्षयरोग अन्त्य गर्न सक्छौँ। लगानीको प्रतिबद्धता र सेवा प्रवाहको सुनिश्चतता, आजको आवश्यकता’ भन्ने तय गरिएको छ । यो दिवसले क्षयरोग महामारीको अन्त्यका लागि गरिएका प्रतिबद्धता, प्रयास, तथा उपलब्धीलाई सम्झिने अवसर समेत प्रदान गरेको छ ।
राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण केन्द्रले दिवसका अवसरमा विभिन्न जनचेतनामूलक कार्यक्रमको आयोजना गर्ने तयारी गरेको छ । उक्त रोगका कारण नेपालमा हजारौँ मानिस प्रभावित भइरहेका छन् । विश्वव्यापी रुपमा क्षयरोग अन्त्यका लागि गरिएका हाम्रो साझा तथा सामूहिक संकल्पमा केन्द्र कटिबद्ध रहेको जनाएको छ।
सुदूरपश्चिममा घट्दैनन् क्षयरोगका बिरामी
सुदूरपश्चिम प्रदेशमा चालू आर्थिक बर्ष २०८१्,,८२ को १० महिनामा ६४ जनाको क्षयरोग (टिभि) संक्रमणबाट मृत्यु भएको छ । सुदूरपश्चिम स्वास्थ्य निर्देशनालयले विश्व क्षयरोग दिवसको अवसरमा धनगढीमा भएको कार्यक्रममा यस्तो तथ्यांक सार्वजनिक गरेको हो ।
यस अघिका आर्थिक बर्ष २०८०्०८१ मा १ सय १६ जनाको मृत्यु भएको निर्देशनालयले सार्वजनिक गरेको तथ्यांकमा देखिएको छ । यस्तै आर्थिक बर्ष २०७९्०८० मा २ सय २१ जनाको मृत्यु भएको थियो ।
स्वास्थ्य निर्देशनालय डोटीका क्षयकुष्ट अधिकृत मनोज ओझाले सुदूरपश्चिममा सबै भन्दा बढी क्षयरोगका बिरामीहरु कैलाली र कञ्चनपुरमा रहेको बताए । उनले सरकारले बर्षै पिच्छे बजेट घटाउनाले पनि चुनौति थपिएको बताए । सन् २०५० भित्र मुलुकलाई क्षयरोग मुक्त अभियान लिएको उनले बताए । ८० प्रतिशत बिरामीको फोक्सोमा र बाँकी २० प्रतिशतको मात्र अन्य अंगमा क्षयरोगको संक्रमण देखिने गरेको उनको भनाई रहेको छ । सुदूरपश्चिममा प्रदेशमा ५७ प्रतिशत क्षयरोगका बिरामीहरु अझै पत्ता लगाउन नसकेको निर्देशनालयको तथ्यांक रहेको छ । ४३ प्रतिशत मात्र बिरामीहरु मात्र सम्पर्कमा रहेको जनाएको छ । प्राय क्षयरोगको संक्रमण ६५ बर्ष भन्दा माथिका व्यत्तिहरुमा देखिने गरेको स्वास्थ्यकर्मीहरुको अनुभव रहेको छ ।
यस्तै बरिष्ठ जनस्वास्थ्य अधिकृत तथा स्वास्थ्य कार्यालय प्रमुख रमेश कुँवरले व्यवस्थापन पक्ष केहि फितलो र आफुहरु त्यसमा चुकिरहँदा लक्ष्य अनुसारको काम हुन नसकेको बताए । उनले रहेक तहलाई सबैले प्रश्न गर्न आवश्यक रहेको औल्याए ।
प्रदेशमा क्षयरोगीको संख्या धेरै भएपनि परीक्षण गर्ने गर्न नसकेको स्वास्थ्यमर्कीहरुले नै स्वीकार गरेका छन । समुदायस्तरमा क्षयरोगीहरुले परीक्षणसमेत गर्ने गरेका छैनन् । स्थानीय तहहरुले रोगको पत्ता लगाउन विभिन्न स्वास्थ्य शिविरहरु सञ्चालन गर्दै आएको भए पनि प्राप्त भएको छैन् । प्रदेशमा क्षयरोगीको रोगको पहिचानसमेत नभएर मृत्यु हुँदै आएको छ ।
धनगढी उपमहानगरपालिकामा कार्यरत स्वाथ्यकर्मी कृष्ण पन्तले सबै क्षयरोगीको उपचार नभएको बताए । उनले लक्ष्य अनुसारको कामसमेत नभएको बताए । क्षयरोगीको पहिचान र उपचार निःशुल्क हुन्छ । प्रदेश सरकारले रोगीलाई निःशुल्क औषधि वितरण गर्दै आएको छ । सुदूरपश्चिम प्रदेशभित्र क्षयरोगका कारण वर्षेनि ज्यान गुमाउनेको संख्या घट्न नसकेको तथ्यांक रहेको छ । विश्य क्षयरोग दिवसको अवसरमा स्वाथ्य कार्यालय कैलालीले धनगढीमा रहेको दृष्टी फाउण्डेशन र मानवसेवा आश्रममा रहेकाहरुको स्वास्थ्य समेत परीक्षण गर्ने भएको छ ।
स्वास्थ्यकर्मीका अनुसार क्षयरोग एक सरुवा रोग हो। जुन माइक्रोव्याक्टेरियम ट्युवरकुलोसिसले सुक्ष्म कीटाणुबाट लाग्दछ। यो रोग एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा श्वासप्रश्वासको माध्यमबाट सर्दछ। एकजना क्षयरोगीले वर्ष दिनमा १५ जनालाई सार्ने गर्दछ।
नियमित खोकी लाग्नु, रुघाखोकी हुनु, खकारमा रगत देखा पर्नु, साँझपख ज्वरो आउनु, राति सुतेको बेलामा पसिना आउनु, तौल घट्दै जानु, खाना नरुच्नु क्षयरोगीमा देखिने लक्षण हुन्। हुन त क्षयरोगमा देखिने प्रारम्भिक लक्षण अन्य रोगमा पनि देखिन्छन्। तर दुई हप्ताभन्दा बढी लगातार खोकी लागिरहेमा भने खकार जाँच गरेर क्षयरोग हो कि होइन भन्ने थाहा पाउन सकिन्छ।
क्षयरोगको निदान औषधिबाटै हुन्छ। यसमा बिरामीले लामो समयसम्म औषधि खानुपर्ने हुन्छ। यसको औषधि देशभरका स्वास्थ्य केन्द्रमा निःशुल्क पाइन्छ। औषधि खाँदा खानेकुरा बार्नुपर्दैन।
नेपालमा भएका क्षयरोगका बिरामीमध्ये ४० प्रतिशत बिरामी उपचारको दायरा बाहिर रहेको राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण केन्द्रको अनुमान छ ।
