काठमाण्डौ : आजदेखि देशभर पाठेघरको मुखको क्यान्सरविरुद्धको निःशुल्क ‘एचपीभी खोप’ अभियान सञ्चालन हुँदैछ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले काठमाण्डौको शिवपुरी स्कुलबाट र मुख्यमन्त्रीहरुले सातै प्रदेशबाट बिहान ११ बजे खोप अभियानको शुभारम्भ गर्ने तयारी छ ।
विद्यालय केन्द्रित यो खोप अभियान आज माघ २२ गतेदेखि आउँदो फागुन ६ गतेसम्म देशभर एकैपटक सञ्चालन गर्न लागिएको स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयले जनाएको छ ।
नेपालमा महिलामा हुने क्यान्सरमध्ये पहिलो स्थानमा रहेको पाठेघरको मुखको क्यान्सरको जोखिमबाट जोगाउने उद्देश्यले देशभर एपीभी खोप अभियान सञ्चालन गर्न लागिएको हो । स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयका अनुसार देशभर झण्डै १७ लाख किशोरीलाई खोप दिन लागिएको छ ।
यस अभियानमा विद्यालयमा अध्ययन गर्ने कक्षा ६ देखि १० सम्मका छात्रा र विद्यालय बाहिर रहेका १० देखि १४ वर्ष उमेरका १६ लाख ८८ हजार सात सय ६८ जना किशोरीलाई खोप दिने लक्ष्य रहेको मन्त्रालयले जनाएको छ ।
मन्त्रालयका प्रवक्ता डा.प्रकाश बुढाथोकीले देशभर तोकिएको उमेर समूहका किशोरीलाई पाठेघरको मुखको क्यान्सरविरुद्ध ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस (एपीभी) खोप दिन लागिएको बताए ।
स्वास्थ्य सेवा विभागअन्तर्गतको परिवार कल्याण महाशाखाको बाल स्वास्थ्य तथा खोप शाखा प्रमुख डा.अभियान गौतमले खोप अभियानमा १८ हजार नौ सय विद्यालयका खोप केन्द्र र आठ हजार दुई सय अन्य खोप केन्द्र रहने र २७ हजार ८० स्वास्थ्यकर्मी परिचालन हुने जानकारी दिए ।
त्यसैगरी अभियानका लागि ५४ हजार एक सय ६० स्वयंसेवक खटाइनेछन् भने १५ हजार छ सय ७४ जना सुपरिवेक्षकहरू संलग्न हुनेछन् । यसैबीच पाठेघरको मुखको क्यान्सरको प्रमुख कारण ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस (एपीभी) को सङ्क्रमणले हुने स्त्री क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा.सृष्टि श्रेष्ठ प्रजापतिले बताए ।
नेपालमा महिलामा हुने क्यान्सरमध्ये यो पहिलो स्थानमा र विश्वमा चौथो स्थानमा रहेको उनले जानकारी दिए । उनका अनुसार एपीभी खोपले पाठेघरको मुखको क्यान्सरको जोखिम घटाउन सहयोग गर्छ ।
विश्वमा यसको सफल परीक्षण भइसकेकाले यो खोप सुरक्षित र प्रभावकारी पाइएको छ । नकरात्मक असर देखिएको छैन । बाँझोपन हुने वा महिनावारी गडबडी हुनेलगायत गलत बुझाइ भएकाले ढुक्क भएर खोप लगाउन डा.प्रजापतिले आग्रह गरेका छन् ।
नेपालमा हरेक दिन पाठेघरको मुखको क्यान्सरबाट चार जना महिलाको ज्यान जाने गरेको स्वास्थ्य मन्त्रालयको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । ‘ग्लोबल क्यान्सर अब्जरभेटरी, २०२२’ का अनुसार हरेक वर्ष नेपालमा दुई हजार एक सय ६९ महिलालाई यस्तो क्यान्सर हुन्छ ।
हरेक वर्ष एक हजार तीन सय १३ जना र औसतमा हरेक दिन चार जना महिलाको पाठेघरको मुखको क्यान्सरबाट ज्यान जाने गरेको छ । स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयलका प्रवक्ता डा.बुढाथोकीले एचपीभी खोप लगाएपछि यसले ९० देखि ९५ प्रतिशतसम्म सुरक्षा दिने भएकाले ढुक्क भएर खोप लगाउन सबै किशोरीलाई आग्रह गरेका छन् ।
एचपीभी खोप भनेको के हो ?
एचपीभी खोप भनेको पाठेघरको मुखको क्यान्सरविरुद्ध लगाउने खोप हो । यो क्यान्सर नेपाली महिलामा सबैभन्दा धेरै देखिएको छ । सबैभन्दा धेरै मृत्युको कारक पनि यही क्यान्सर हो । औसतमा दैनिक ६ जनामा यो क्यान्सर पत्ता लाग्ने गरेको छ । यही क्यान्सरका कारणले पनि दैनिक चार जनाको मृत्यु भइरहेको छ । यो अवस्थालाई निवारण गर्न खोप अपरिहार्य रहेको डा. अभियान बताउँछन् ।
एचपीभी भनेको के हो ?
एचपीभी भनेको भाइरस हो । यसमा दुई सयभन्दा बढी प्रजातिका भाइरस छन् । तीमध्ये पनि १६ देखि १८ प्रजातिका भाइरसले क्यान्सर गराउँछन् । त्यसमध्ये पाठेघर मुखको क्यान्सर गराउने भाइरस चार थरी रहेको बीपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पतालका ओन्कोलोजिस्ट डा. कृष्ण सागर शर्मा बताउँछन् । नेपालमा पनि सोही विरुद्ध खोप अभियान सुरु गरिएको उनको भनाई छ ।
‘ह्युमन प्यापिलोमा भाइरसका कारणको कारणले हुने पाठेघरको मुखको क्यान्सर हुन्छ,’ उनले भने, ‘भाइरस संक्रमण हुनु अगावै खोप लगाउने आवश्यक छ । यी भाइरसहरू प्रमुख गरी शारीरिक सम्बन्धबाट सर्ने भएकाले शारीरिक सम्बन्ध राख्नु पहिला नै खोप लगाएमा प्रभावकारी हुन्छ ।’
पाठेघर मुखको क्यान्सर गराउने भाइरस पुरुषले पनि ‘क्यारी’ गर्ने तर महिलामा संक्रमित हुने भएकाले महिलालाई खोप लगाउने गरिन्छ । तर विकसित मुलुकमा यो खोप पुरुषलाई पनि लगाइन्छ । पाठेघरको मुखको क्यान्सर ३० वर्षपछि देखिने गर्छ। त्यसकारण अहिले लगाइएको एचपीभी खोपको असर ३० वा ३५ वर्ष पछि देखिने डा. शर्माको भनाई छ । उनले भने, ‘३५ देखि ५५ वर्ष उमेर समूहमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर देखिन्छ तर त्यही भएर आज लगाउँदा ३० वर्ष पछि यसको प्रभावकारिता देखिन्छ ।’
खोप लगाएमा देखिने ‘साइड इफेक्ट’
खोप लगाउँदा सामान्य असर देखिन सक्छ । तर यसको गम्भीर ‘साइड इफेक्ट’ नरहेको चिकित्सक बताउँछन् । डा. शर्माका अनुसार कहिलेकाहीँ बच्चा सियो देखेर डराउने, केही प्यानिक हुने हुन्छन् । यसका साथै खोप लगाएको ठाउँमा दुख्ने हुन्छ । दुखाइका कारणले कहिलेकाहीँ ज्वरो पनि आउन सक्ने डा. शर्माको भनाई छ । यस्ता लक्षण सामान्य रहेकोले नडराउन र खोप अनिवार्य लगाउन उनी सुझाउँछन् । ‘चितवनमा १२ देखि १३ हजार बालिकालाई खोप लगाउँदा दुई-चार जनालाई दुख्ने र ज्वरो आउने देखिएको थियो,’ उनले भने, ‘यो सामान्य हो ।’
खोप कति उपलब्ध छ ?
देशभरका १६ लाख ८८ हजार किशोरीलाई खोप लगाउन १७ लाख ७० हजार २० डोज खोप छ । यो सबैलाई पुग्ने सरकारी दाबी छ । यो खोप एक मात्रमा लगाउने भएकाले संख्या अनुसार नै खोप स्थानीय तहमा पुर्याइएको डा. गौतमको भनाई छ। ‘एचपीभी खोप एक मात्रा डोज लगाउनुपर्छ । एक मात्रा लगाए जीवनभर पुग्छ ।’ उनले भने, ‘त्यही भएर हामीले एक मात्रा लगाउने भनेर अभियान चलाउँदै छौँ । देशभर यो खोप पुग्छ ।’
पाठेघर मुखको क्यान्सरको अवस्था
देशभर पाठेघर मुखको क्यान्सर भएका संख्या करिब २२ सय छ । २ हजार १४९ जना महिला पाठेघर मुखको क्यान्सरबाट पीडित रहेको सरकारी तथ्यांक छ । यो संख्या वार्षिक हो । तीमध्ये करिब १३ सय जनाको बर्सेनि मृत्यु हुन्छ । सुरुमा परीक्षण गरेर पहिचान हुन सके बचाउन सकिन्छ । ढिलो पहिचान भए बचाउन सकिने अवस्था रहँदैन वा मुस्किल हुने अध्ययनले देखाएको छ ।
पाठेघर मुखको क्यान्सरमा एचपीभी खोपले कसरी काम गर्छ ?
यो खोप भाइरस संक्रमणविरुद्ध हो । पाठेघर मुखको क्यान्सरको प्रमुख कारण एचपीभी अर्थात् ह्युमन प्यापिलोमा भाइरसलाई मानिन्छ । यो भाइरसको संक्रमणबाट जोगाउँछ । ह्युमन प्यापिलोमा भाइरसको संक्रमण एक न एकपटक हुन्छ नै । लामो समयसम्म संक्रमण भइरहँदा संक्रमणबाट हुने घाउबाट क्यान्सरमा परिणत हुन्छ । यो खोपको काम नै ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस संक्रमण रोक्ने हो । यसले गर्दा भोलि हुने क्यान्सर रोक्ने हुन्छ । १० देखि १४ वर्ष उमेरका किशोरीलाई खोप लगाउने भनिएको हो । यो उमेरका किशोरी ६ कक्षादेखि १० कक्षासम्म पढ्नेछन् । हामी यो वर्ष देशभर अभियानका रूपमा लगाउनेछौँ । अर्को वर्षदेखि नियमित खोप तालिकाअनुसार खोप लगाउनेछौँ । हरेक वर्ष फागुनमा खोप लगाउनेछौँ । नेपालको राष्ट्रिय खोप तालिकामा अपडेट गरेका छौँ ।
खोप निःशुल्क हो ?
डा. गौतमका अनुसार सरकारले एचपीभी खोप निःशुल्क लगाउनेछ । तर, बाहिर लगाउनुपरे एक डोजको ६ हजार रुपैयाँभन्दा बढी पर्छ । यो अन्य देशले लगाइरहेका छन् । विश्व स्वास्थ्य संस्थाले मान्यता दिएको छ । औषधि व्यवस्था विभागले मान्यता दिएको छ । खोप लगाउने आगामी माघ महिना तोकिएको छ । यो समयबाहेक लगाउन खोज्नुभयो भने खोप नपाइन सक्छ । पाठेघर मुखको क्यान्सर मात्रै होइन, अन्य क्यान्सरबाट पनि जोगाउँछ । सरकारले एचपीभी खोप निःशुल्क लगाउनेछ । तर, बाहिर लगाउनुपरे एक डोजको ६ हजार रुपैयाँभन्दा बढी पर्छ ।
